 |
|
|
||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
|
polskie znaki: 8859-2 |
|
 |
UŻYTKI EKOLOGICZNE
METODYKA TYPOWANIA, DOKUMENTOWANIA I WALORYZACJI Autor: Henryk Kot Wstęp
Użytki ekologiczne zostały wprowadzone jako forma prawnej ochrony obszarów cennych pod względem przyrodniczym w ustawie o ochronie przyrody z dn. 16.10.1991 r. Nowelizacja tej ustawy wprowadzona 7 grudnia 2000 r. (Dz.U. Nr 3 z dn. 18.01.2001 r. poz. 21) zmieniła nieco definicję użytku ekologicznego, która obecnie brzmi: " Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, mających znaczenie dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowisk, jak: naturalne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne "oczka wodne", kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nie użytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin i zwierząt, w tym miejsca ich sezonowego przebywania lub rozrodu". Poszerzona część definicji została wytłuszczona.
Cechami charakterystycznymi użytków ekologicznych - w porównaniu z innymi obszarami chronionymi - są:
Tworzenie użytków ekologicznych winno być poprzedzone w miarę dokładnym rozpoznaniem walorów przyrodniczych całej gminy przez ekologów różnych specjalności: florystów, fitosocjologów, faunistów i geografów, specjalizujących się w badaniach terenowych i waloryzacji przyrodniczej. Idealnym rozwiązaniem jest zlecenie przeprowadzenia inwentaryzacji przyrodniczej przez interdyscyplinarny zespół, który dokona pełnego rozpoznania walorów przyrodniczych obszaru gminy oraz wyznaczy obiekty i obszary proponowane do ochrony, w tym także użytki ekologiczne. Prowadzone przez Zakład Badań Ekologicznych "Ekos" w latach 1990-1995 na terenie kilkudziesięciu gmin byłych województw siedleckiego i bialskopodlaskiego inwentaryzacje przyrodnicze, pozwoliły na opracowanie metodyki postępowania zarówno na etapie wstępnym jak i etapach dalszych, do wykonania końcowej dokumentacji projektowanych użytków ekologicznych włącznie.
Prace zmierzające do formalnego objęcia ochroną użytków ekologicznych można podzielić na kilka etapów.
1. Zasięgnięcie informacji w instytucjach prowadzących rejestr użytków ekologicznych.
Wójt gminy - w ramach porządkowania i uaktualniania informacji o obszarach chronionych na terenie gminy - powinien wystąpić z zapytaniem do:
o aktualne informacje na ten temat użytków ekologicznych (a także innych form ochrony) występujących na terenie gminy.
2. Sprawdzenie dokumentacji, w których mogą znajdować się informacje o obiektach typowanych do objęcia ochroną.
W gminie mogą znajdować się dokumentacje, w których powinny być informacje o projektowanych użytkach ekologicznych, o ile takie dokumentacje zostały w ostatnich latach wykonane.
A. Powszechna inwentaryzacja przyrodnicza. W niektórych dokumentacjach (sporządzonych przed rokiem 1991, kiedy po raz pierwszy wprowadzono tą formę ochrony), nie będzie odpowiednich informacji na ten temat. W dokumentacjach wykonywanych w latach późniejszych mogą być wytypowane obiekty do ochrony, lub mogą być sporządzone pełne dokumentacje projektowanych użytków ekologicznych. Plansza inwentaryzacji przyrodniczej była sporządzana na mapie w skali 1:25.000.
B. Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Obowiązek wykonywania takich dokumentacji wynika z ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym. Część gmin już zleciło wykonanie takich dokumentów planistycznych i były one sporządzane w latach 1995-2001. Powinny one zawierać informacje o obiektach projektowanych do objęcia ochroną w formie użytku ekologicznego (przynajmniej wstępnie wyznaczone granice i krótki opis walorów przyrodniczych). Podstawowa plansza studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego była sporządzana na mapach w skali 1:25.000 lub 1:10.000 (w tym ostatnim przypadku granice projektowanych użytków ekologicznych powinny być dokładnie wyznaczone).
C. Uproszczone plany urządzania lasów należących do osób fizycznych. Dokumentacje te zawierają opisy taksacyjne lasów niepaństwowych, wskazania gospodarcze i inne informacje oraz mapy zazwyczaj w skali 1:5.000. Są one wykonywane dla poszczególnych obrębów geodezyjnych (wsi) najczęściej dla całej gminy. W dokumentacjach sporządzanych po roku 1991 mogą być zawarte (ale nie zawsze są) wskazania do objęcia ochroną w formie użytku ekologicznego obiektów cennych pod względem przyrodniczym, a nie kwalifikujących się do zalesiania. Granice projektowanych użytków ekologicznych w tych dokumentacjach są dokładnie wyznaczone, wskazane jest natomiast sporządzenie pełnej charakterystyki wytypowanych obiektów przez ekologów. Należy jednak pamiętać, że dokumentacje te nie obejmują całego obszaru gminy, a jedynie grunty leśne i inne (np. wody, nieużytki), ale położone w obrębie lub bezpośrednim sąsiedztwie gruntów leśnych. Cenne obiekty przyrodnicze (bagienka, "oczka wodne", ugory, kępy drzew) leżące poza lasami, nie są wykazywane w tych dokumentacjach.
D. Plany urządzania Lasów Państwowych. W wielu nadleśnictwach przeprowadzono prace polegające na wytypowaniu obiektów (najczęściej śródleśne bagna i zbiorniki wodne) do objęcia ochroną w formie użytku ekologicznego. Na podstawie wykazów pododziałów leśnych, sporządzane są wnioski do Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody o uznanie wytypowanych obiektów za użytki ekologiczne. Należy sprawdzić, czy informacje o ustanowieniu przez wojewodę ochrony na gruntach lasów państwowych były przekazane do odpowiedniego pod względem terytorialnym urzędu gminy. W przypadku braku opisanych wyżej działań na terenie lasów państwowych, prace zmierzające do wytypowania użytków ekologicznych oraz ich utworzenia, powinny być prowadzone w porozumieniu między gminą i nadleśnictwem.
ETAP II - METODYKA "WYSZUKIWANIA" I WSTĘPNEGO TYPOWANIA UŻYTKÓW EKOLOGICZNYCH
Dalsze działania będą uzależnione od efektów rozpoznania wykonanego w I etapie. Jeżeli gmina posiada dokumentacje wymienione w pkt. 2 A-C w których są wytypowane użytki ekologiczne, można przyjąć, że rozpoznanie walorów przyrodniczych gminy jest wystarczające. Należy wówczas przystąpić do sporządzenia dokumentacji poszczególnych użytków ekologicznych w celu formalnego objęcia ochroną (na podstawie rozporządzenia wojewody lub uchwały rady gminy). Jeżeli natomiast gmina nie posiada takich dokumentacji lub posiada tylko niektóre, proces tworzenia użytków ekologicznych należy rozpocząć od wstępnego rozpoznania. Plany urządzania lasów państwowych (pkt. 2 D) posiada każde nadleśnictwo i są one aktualizowane co 10 lat. Obejmują one jednak tylko grunty Skarbu Państwa podlegające Administracji Lasów Państwowych i o ile nie przeprowadzono typowania użytków ekologicznych, wskazane jest równoczesne przeprowadzenie prac przewidzianych w etapie I (i dalszych) także na terenie lasów państwowych.
ETAP III - ROZPOZNANIE WALORÓW PRZYRODNICZYCH OBIEKTÓW
KWALIFIKUJĄCYCH SIĘ DO OCHRONY W FORMIE UŻYTKU EKOLOGICZNEGO Wstępnie wytypowane obiekty powinny być kontrolowane przez ekologów (najczęściej botaników i ornitologów), aby poznać ich walory przyrodnicze oraz istniejące zagrożenia. W celu ujednolicenia opisów kontrolowanych obiektów została opracowana w Zakładzie Badań Ekologicznych "EKOS" "Karta informacyjna projektowanego użytku ekologicznego", zawierająca niezbędne informacje do oceny wartości przyrodniczej obiektu, jego zagrożeń oraz proponowanych zakazów i działań zmierzających do eliminacji zagrożeń (np. zatrzymanie odprowadzania wody, usunięcie śmieci). Prace terenowe należy prowadzić w czasie wiosny lub wczesnego lata, aby można było określić skład gatunkowy roślin (w tym szczególnie gatunków chronionych i rzadkich) oraz zwierząt (głównie ptaków, które są bardzo dobrą grupą wskaźnikową). Przeprowadzenie rozpoznania walorów przyrodniczych potencjalnych użytków ekologicznych jest etapem niezbędnym i decydującym o zakwalifikowaniu obiektu do ochrony. Rzetelnie przeprowadzona inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza potencjalnych użytków ekologicznych dostarcza ponadto dużo informacji o zasobach przyrodniczych całej gminy, które mogą być wykorzystane w różnych analizach i opracowaniach, a także przez nauczycieli podczas "zielonych lekcji". Rejestr użytków ekologicznych, łącznie z pełną dokumentacją, powinien znajdować się w urzędzie gminy - a także, zgodnie z ustawą o ochronie przyrody - w starostwie i w biurze Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody.
ETAP IV - SPORZĄDZANIE DOKUMENTACJI UŻYTKÓW EKOLOGICZNYCH
Dokumentacja użytku ekologicznego winna zawierać:
ETAP V - USTANOWIENIE OCHRONY
Zgodnie z art. 32 ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody z dnia 7 grudnia 2000 r. (Dz.U. Nr 3 poz. 21 z roku 2001) objęcie ochroną w formie użytku ekologicznego następuje w drodze rozporządzenia wojewody, który określa nazwę obszaru lub obiektu, położenie oraz zakazy. Rada gminy - zgodnie z art. 34 ust. 1 w.w. ustawy - może wprowadzić ochronę w formie użytku ekologicznego (a także obszaru chronionego krajobrazu, pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego i zespołu przyrodniczo-krajobrazowego) podejmując uchwałę, jeżeli wojewoda nie wprowadził tych form ochrony. W praktyce objęcie ochroną na podstawie uchwały rady gminy winno być poprzedzone zapytaniem skierowanym do wojewody (wojewódzkiego konserwatora przyrody), czy projektowane do ochrony obszary (obiekty) są objęte ochroną lub są planowane do objęcia ochroną w najbliższym czasie. Informacja o obejmowaniu ochroną przez wojewodę wina być także przekazywana do właściwej gminy oraz starostwa, aby uniknąć nieporozumień i bałaganu.
Poniżej podano wzór uchwały Rady Gminy w sprawie uznania za użytek ekologiczny na przykładzie projektowanego użytku ekologicznego "Podnowinki" na terenie gm. Serokomla. Uchwała Rady Gminy Serokomla
Nr ..................... z dnia .................... w sprawie uznania za użytek ekologiczny Na podstawie art. 40 ust. 1 i art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 16 poz. 95 z 1990 r. z pózn. zm.), art. 13 ust. 1 pkt. 6 lit. "c" oraz art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody (Dz.U. Nr 3 poz. 21 z 18.01.2001 r.), uchwala się
par. 1
par. 2 Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Gminy Serokomla.
par. 3 Uchwała wchodzi w życie z dniem ogłoszenia i podlega podaniu do publicznej wiadomości poprzez rozplakatowanie obwieszczeń w miejscach publicznych na terenie gminy Serokomla oraz na tablicy ogłoszeń Urzędu Gminy Serokomla
Przewodniczący Rady Gminy
............................................... REJESTR UŻYTKÓW EKOLOGICZNYCH
Zgodnie z art. 39 ust. 3 ustawy o ochronie przyrody, starosta wykonując zadanie z zakresu administracji rządowej prowadzi rejestr użytków ekologicznych, a także pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych i zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Rejestr powinien zawierać:
Poniżej przedstawiono "Kartę informacyjną projektowanego użytku ekologicznego", która może być pomocna w trakcie sporządzania opisu obiektu wstępnie wytypowanego do objęcia ochroną.
KARTA INFORMACYJNA PROJEKTOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO
A. POŁOŻENIE ADMINISTRACYJNE: POWIAT: ................................. GMINA: .................................. Nr użytku w gminie: ......... Data kontroli: ...................... B. IMIĘ I NAZWISKO KONTROLUJĄCEGO: .......................................................................... C. POŁOŻENIE W STOSUNKU DO NAJBLIŻSZEJ MIEJSCOWOŚCI (opis): ............................................................................................................. D. TYP UŻYTKU (np. zbiornik wodny, żwirownia, torfowisko, starorzecze): .......................... E. OPIS OTOCZENIA W PROMIENIU 100 m OD GRANIC PROJEKTOWANEGO UŻYTKU (np. pola uprawne, łąki, las, zabudowa wsi itp.: ............................................................ ............................................................................................................. ............................................................................................................. F. OPIS OGÓLNY PROJEKTOWANEGO UŻYTKU EKOLOGICZNEGO: - otwarte lustro wody (w tym z roślinnością pływającą, np. rzęsą), (% powierzchni) - ............... - szuwary (% powierzchni) - ................................................................................. - łozowiska (% powierzchni) - ............................................................................... - młodniki brzozowe, olchowe lub inne (% powierzchni) - ..................................................... - zadrzewienia w starszym wieku (% powierzchni) - ........................................................... - pływające pło mszarne (% powierzchni) - ................................................................... - inne informacje: .......................................................................................... G. OPIS SZATY ROŚLINNEJ: 1. Zadrzewienia: - gatunki drzew: .................................................................................... - opis rozmieszczenia przestrzennego (pojedyncze, kępy, szpaler wzdłuż brzegu): ..................... ............................................................................................................. ............................................................................................................. - przybliżony wiek drzew (modnik, drągowina, wiek średni, starodrzew): ...................................... ............................................................................................................. 2. Zakrzaczenia: - gatunki krzewów: .......................................................................................... - opis rozmieszczenia przestrzennego (pojedyncze, kępy, zwarty łan, szpaler wzdłuż brzegu): ............................................................................................................. ............................................................................................................. 3. Szuwary: - rozmieszczenie przestrzenne płatów poszczególnych gatunków: np. pałka wąskolistna, pałka szeroko-listna, trzcina, kosaciec żółty, turzyce itp. - jaki % powierzchni szuwaru zajmują poszczególne gatunki: ............................................................................................................. ............................................................................................................. ............................................................................................................. 4. Roślinność wodna pływająca, np. rzęsa, zanurzona z pływającymi liśćmi, np. grzybienie białe, grążel żółty i inne: ........................................................................................ ............................................................................................................. ............................................................................................................. 5. Pływające pło mszarne (zbudowane z mchów torfowców), podać zasięg występow., powierzchnię w %. ............................................................................................................. 6. Inna roślinność: ......................................................................................... ............................................................................................................. 7. Wykaz chronionych gatunków roślin: ....................................................................... H. OPIS FAUNY 1. Ptaki: - w granicach użytku: ............................................................................. ............................................................................................................. - w otoczeniu (do 100 m): ................................................................................... ............................................................................................................. 2. Płazy - żaby zielone: nie stwierdzono, mało (pojedyncze), średnio liczne, liczne (kilkadziesiąt) (podkreśl odpowiedni wariant); - inne gatunki (np. kumak, ropuchy): ........................................................................ - kijanki: nie stwierdzono, mało (pojedyncze), średnio liczne, liczne (podkreśl odpowiedni wariant). 3. Występowanie ryb: czy są stanowiska wędkarskie, czy są ślady łownienia w sieci: ............................................................................................................. 4. Inne gatunki: ssaki, owady (np. ważki, świtezianki, krętaki, inne chrząszcze wodne), ślimaki, małże: ..... ............................................................................................................. I. OPIS ZAGROŻEŃ 1. Śmieci (gdzie są wysypywane - w której części zbiornika, ile ? - dużo, mało): ............................................................................................................. 2. Zniszczenia brzegów (np. wodopój dla bydła): ............................................................. ............................................................................................................. 3. Kopanie torfu (w której części, na jakiej powierzchni): .................................................. ............................................................................................................. 4. Stan czystości wody (czysta, zanieczyszczona, zakwity glonów itp.): ...................................... ............................................................................................................. 5. Wykaszanie roślinności na brzegach: ...................................................................... ............................................................................................................. 6. Wypas roślinności na brzegach: ........................................................................... ............................................................................................................. 7. Inne zagrożenia: ......................................................................................... ............................................................................................................. J. OBIEKT PROPONOWANY DO OCHRONY: TAK NIE (zakreślić odpowiednio). K. PROPONOWANE ZAKAZY I DZIAŁANIA OCHRONNE ............................................................................................................. ............................................................................................................. L. ZAŁĄCZNIKI GRAFICZNE: (mapa w skali .....................), fotografie (sztuk ...............).
|
|
||||||||||||||
|
||||||||||||||||||
 |
||||||||||||||||||
